Maar ze kwamen ook vaak in gevecht met mensen waar ze geen ruzie mee hadden. "De vijand van mijn vijand is mijn vriend" is de gebruikelijke logica waarop de allianties zijn gebouwd, maar men ziet vaak over het hoofd dat allianties ook betekenen dat "de vijand van mijn bondgenoot ook mijn vijand is.

Op dit moment lijken de verschillende regionale allianties die al bestaan zich te consolideren tot één allesomvattend alliantiesysteem. Het was dat soort systeem dat de Eerste Wereldoorlog heeft veroorzaakt, en dat willen we waarschijnlijk niet nog eens meemaken.

Nog maar drie jaar geleden was er slechts één groot bondgenootschap in de wereld: de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), opgericht in 1949, zegevierend in de Koude Oorlog, en meer recent een bondgenootschap op zoek naar een nieuwe rol. Bijna iedereen in Europa en Noord-Amerika hoorde erbij.

Daarnaast hadden de Verenigde Staten bilaterale allianties of alliantie-achtige regelingen met een aantal landen in het Midden-Oosten (Israël), Oost-Azië (Japan, Zuid-Korea en misschien Taiwan) en Oceanië (Australië en Nieuw-Zeeland).

Drie van de grootste landen ter wereld, China, India en Rusland, hadden geen noemenswaardige militaire allianties. Tenzij je denkt dat de allianties China-Noord-Korea, India-Bhutan en Rusland-Armenië meetellen.

Het was, met andere woorden, een losgekoppelde wereld: iets kon in één deel van de planeet heel slecht aflopen, en landen in andere regio's zouden daar niet noodzakelijkerwijs in meegesleurd worden.

De verschuiving begon met de toenemende bezorgdheid in de landen van Azië en de Verenigde Staten over de onweerstaanbare opkomst van president-voor-het-leven Xi Jinping als oppermachtige in China. Het antwoord daarop was de Quad, formeel de Quadrilaterale Veiligheidsdialoog: de VS, India, Australië en Japan.

De in 2017 opgerichte Quad begon als een praatclub, maar na bittere botsingen tussen Indiase en Chinese troepen aan de grens van de Himalaya in 2019 kwam India volledig aan boord en nam het in 2020 deel aan de eerste gezamenlijke marineoefeningen met de andere drie Quad-leden.

Daarna kwam AUKUS, een alliantie tussen de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Australië, met als aanvankelijke taak ervoor te zorgen dat Australië een vloot van nucleair aangedreven aanvalsonderzeeërs krijgt. Het was duidelijk bedoeld om China's territoriale ambities in de Zuid-Chinese Zee uit te dagen.

Hiermee was de architectuur voor een "Indo-Pacific NAVO", waarvan de leden ongeveer een derde van het mondiale BBP vertegenwoordigen, wel zo'n beetje voltooid. De oorspronkelijke NAVO-leden zijn goed voor ongeveer 45% van het mondiale BBP (hoewel de VS en het VK in deze berekening dubbel worden geteld).

De oorlogszuchtige stijl van China onder Xi verklaart zeker de snelheid waarmee een tegenwichtsalliantie in de regio vorm kreeg, maar de gelijke en tegengestelde reactie op deze onderneming was de aankondiging van een partnerschap "zonder grenzen" door Xi en de Russische president Vladimir Poetin, begin 2022.

Dit alles gebeurde voordat Rusland in februari vorig jaar opnieuw Oekraïne binnenviel (nadat het dat in 2014 al een keer had gedaan).

Je kunt zien hoe iedereen grotendeels reageerde op stappen van de andere "kant", en waarom Xi zich snel terugtrok van zijn "no limits"-partnerschap met Rusland toen hij besefte hoe geobsedeerd Poetin was door zijn Oekraïne-erfenisproject.

Toch is het spel nu begonnen, en het zal moeilijk te stoppen zijn. Duitsland kondigde afgelopen februari aan zijn defensiebudget te verdubbelen; Japan zei vorige maand hetzelfde te zullen doen. China breidt zijn strijdkrachten snel uit ondanks een falende economie, en de toenemende gestoordheid van Rusland is moeilijk te negeren.

Alle planners en analisten houden vol dat ze het onder controle hebben. We moeten niet bang zijn dat we een snelle herhaling meemaken van de totstandkoming van de verstrengelde allianties die iedereen de Eerste Wereldoorlog in sleepten. Dit is een andere tijd.

Mijn probleem is dat ik niet zie wat er zo anders is aan deze tijd. Buiten de specifieke en goed omschreven oorlog in Oekraïne staan er geen grote principekwesties op het spel, en geen van de grootmachten is van plan een van de andere te vernietigen of te onderwerpen. (Oekraïne is geen grootmacht, dus dat telt niet.)

Graaf Otto von Bismarck, de eerste kanselier van het pas verenigde Duitse Rijk, merkte in 1878 op dat "op een dag de grote Europese oorlog zal voortkomen uit een of andere verdomde dwaasheid in de Balkan." En dat gebeurde ook in 1914, toen alle allianties rond waren.

De volgende grote oorlog kan voortkomen uit een verdomd dwaas ding in de Zuid-Chinese Zee. Of de Oost-Chinese Zee.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer